سهامدار حقیقی و حقوقی چه کسانی هستند و چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟

سهامداران حقیقی و حقوقی در بورس صاحبان سهام شرکت‌های مختلف بورسی هستند که به واسطه‌ی مالکیت برگه‌های سهام آن شرکت‌ها، در سود آنها سهیم هستند. یکی از مهم‌ترین بحث‌ها در سرمایه گذاری در بورس شناخت سهامدار حقیقی و حقوقی است. در این مقاله قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم و از منظر مختلف، تفاوت بین سهامداران حقیقی و سهامداران حقوقی را بیان کنید. با ما همراه باشید.

سهام و سهامدار در بورس

اوراق بهادار که سهام یکی از انواع آن است، نوعی دارایی مالی است. افراد به ازای پرداخت مبلغی می‌توانند بخشی از سهام یک شرکت را بسته به میزان مبلغ پرداختی خریداری نمایند. در این صورت آن شخص با توجه به میزان سهامی که خریداری کرده در آن شرکت مالکیت دارد و در واقع سهامدار آن شرکت است.

به عبارت ساده می‌توان گفت که چنانچه سرمایه شرکتی به قسمت‌های مساوی تقسیم شود، هر قسمت آن یک سهم نام دارد. همچنین اگر فردی سهام شرکت بورسی را خریداری کند، به همان نسبت مالکیت آن بخش از شرکت را به دست می‌آورد و اصطلاحاً سهامدار آن شرکت بورسی می شود. علاوه بر مالیکت، با خرید سهام مزایای دیگری هم به سهامدار تعلق می‌گیرد. در صورتی که در خارج از بازار سرمایه برای دستیابی به مالکیت در شرکتی، هزینه زیادی لازم است، در بورس شما با خرید سهام به راحتی میتوانید در مالکیت آن شرکت سهیم شوید.

برای آشنایی بیشتر با مفهوم سهام و بورس، مقاله آموزش بورس برای مبتدیان را مطالعه کنید.

ارزش اسمی و بازاری سهام

ارزش اسمی در بازار سرمایه ایران 100 تومان است. به این معنی که شرکتی که قصد دارد به تازگی وارد بازار سرمایه شود، ارزش کل سهام را تقسیم بر 100 کرده  تا تعداد سهام و ارزش آن‌ها تعیین شود. پس از آن ارزش بازاری سهام که همان قیمت واقعی سهن است، بر اساس عرضه و تقاضای بازار مشخص می‌شود. در واقع قیمتی که در بورس روزانه مشاهده می‌شود، همان قیمت واقعی و بازاری سهام است. برای آشنایی با مفاهیمی پایه‌ای بورس، مقاله آشنایی با تعاریف؛ مفاهیم و اصطلاحات اولیه‌ی بورس را مطالعه کنید.

انواع سهامداران در بورس

به طور کلی در بازار سرمایه، سهامداران به دو دسته‌ی سهامداران حقیقی و سهامداران حقوقی تقسیم می شوند. در ادامه خیلی کوتاه به تعریف سهامدار حقیقی و حقوقی در بورس خواهیم پرداخت.

سهامداران حقیقی

هر یک از افراد عادی مثل من و شما، هویت منحصر به فردی دارند و یک فرد حقیقی در نظر گرفته می‌شود. حال اگر فرد حقیقی سهامی از شرکتی را خریداری کند، سهامدار حقیقی آن شرکت نامیده می شود. به عبارتی شخص به صورت فردی کد بورسی دریافت کرده و سهام را معامله می‌کند. به این نوع از سهامداران حقیقی، سهامداران خرد نیز گفته می شود.

سهامداران حقوقی

چنانچه افراد حقیقی هر یک جدا از شخصیت فردی خود مجموعه ای مانند سازمان‌ها، شرکت‌ها و نهادهایی را تشکیل دهند، به عنوان شخص حقوقی شناخته می‌شوند. این مجموعه شخصیت اعتباری و فرضی دارد که اهداف مشخصی را دنبال می کنند ولی نام و نشان جداگانه ای دارند. این افراد حقوقی، توسط تعدادی افراد حقیقی تحت عنوان هیئت مدیره مدیریت می شوند که می‌توانند به طور جداگانه کد بورسی دریافت کنند.

با این تعریف، سهامداران حقوقی همان شرکت‌های ثبت شده ای هستند که از طریق شرکت (شخص حقوقی) در بازار سهام به معامله می پردازند. به طور واضح اگر یک شخص حقوقی اقدام به خرید سهام کند، سهامدار حقوقی آن شرکت خواهد شد. گاها به این نوع از سهامداران، سهامداران عمده گفته می شود.

بازارگردان در بورس به چه معنی است؟

برخی از مواقع وقتی صحبت از سهامداران عمده به میان می‌آید، اصطلاح بازار گردان نیز در کنار آن به گوش می‌رسد. بازارگردانی یعنی مجموعه ای از رفتارها که موجب رونق بازار سرمایه شود. این رفتارها شامل موارد زیر است:

• به جریان انداختن نقدینگی در بازار با خرید و فروش سهام
• افزایش عرضه و تقاضا از طریق خرید و فروش سهام (دست به دست شدن سهام بین سهامداران حقیقی و حقوقی)

به عبارت دیگر، بازارگردان در روزهایی که بازار مثبت است به عنوان فروشنده و روزهایی که بازار منفی است به عنوان خریدار عمل می کند. در نتیجه از وظایف مهم بازارگردان می توان به کاهش نوسانات در قیمت اوراق بهادار و افزایش نقدشوندگی سهام اشاره کرد.

نقش بازارگردان را معمولا سهامداران حقوقی بر عهده دارند. البته بازارگردان یک اصطلاح عامیانه در بین سهامداران خرد است و پایه‌ی قانونی و حقوقی ندارد.

استراتژی سهامداران حقوقی و نقش آنها به عنوان بازارگردان در بازار سرمایه ایران

سرمایه گذاری که بدون تحلیل انجام شود، به نتیجه مطلوبی نخواهد رسید. افراد بدون تحلیل مناسب حتی در روزهای مثبت بازار هم ضررهایی را متحمل شده اند. درنتیجه هر دو دسته سهامداران (حقیقی و حقوقی) باید به هنگام خرید سهام به میزان ارزش آن توجه داشته باشند.

سهامداران حقوقی سرمایه کلانی را با توجه به حجم معاملاتی که انجام می دهند، وارد بازار سرمایه می کنند. در نتیجه همواره تحت نظارت نهاد ناظر و مالکین شرکت قرار دارند و باید در مقابل آن ها پاسخگو باشند. در این صورت، تصمیم گیری برای خرید و فروش سهام شدیداً در خطر ریسک قرار دارد. به همین دلیل است که باید بر اساس تجزیه و تحلیل‌های تیمی و کارشناسی سرمایه گذاری‌شان را انجام دهند. معمولا سهامداران حقوقی در بازار سرمایه ایران به عنوان بازارگردان شناخته می شوند.

با این حال، اعتقاد عده ای از کارشناسان بر این است که سهامداران حقوقی نمی‌توانند به عنوان بازارگردان وظایف خود را به خوبی انجام دهند و این کار باید به عهده نهاد دیگری باشد. علت این گفته‌ی آنها این است که منافع سهامداران حقوقی هم در این بازار درگیر است. زیرا ممکن است با جستجو مناسب و هوشمندانه، به اخبار مربوط به سهام شرکت‌ها سریعتر دست یافته و عکس العمل نشان دهند.

از طرف دیگر، ممکن است سهامدار حقوقی سهام اندکی از شرکتی را داشته باشند که تأثیری بر قیمت سهام نگذارند. ولی سهامدار حقوقی دیگری با خرید زیادی از سهام یک شرکت بورسی، بر روی قیمت آن مؤثر بوده و به نوعی تعیین کننده آن باشد. در این صورت، سهامدار حقوقی می‌تواند به بازار جهت دهد. به عبارت دیگر، یک حرکت مثبت یا منفی در سهام ایجاد کند.

سیگنال خرید و فروش حقوقی‌ها

همانطور که گفته شد، سهامداران حقوقی به دلیل حجم بالای معاملات و مقدار سرمایه ای که وارد بازار می کنند، همچنین تیم تحلیلگر حرفه ای که دارند، از اخبار مربوط به شرکت‌های بورسی زودتر مطلع می شود. در نتیجه می‌توانند عامل مؤثر در قیمت سهام باشند. در نتیجه سهامداران حقیقی باید در جهت سهامداران حقوقی حرکت کرده و با خرید آن ها خریدار و با فروششان فروشنده باشند. البته همیشه به این سادگی نیست و این بازی پیچیدگی‌های خودش را دارد. قبل از هر چیز، برای تصمیم گیری باید به سه پرسش پاسخ دهیم:

1- چرا سهامداران حقوقی در نقش خریدار ظاهر می‌شوند؟

گاهی اوقات شرایطی پیش می‌آید که سهامداران حقوقی در یک محدوده‌ی مشخص خریدار یک سهمی هستند. از این شرایط می توان به دو نتیجه رسید:

• بعنوان حمایت کننده سهام وارد بازار می شود. یعنی برای حفظ تعادل بازار و جلوگیری از نوسانات شدید به خرید و فروش سهام می پردازد.
• پس از بررسی جوانب مختلف به این نتیجه می رسد که قیمت سهام مناسب بوده و ارزش آن بیشتر از قیمت فعلی است. به همین دلیل برای کسب سود و سرمایه‌گذاری اقدام به خرید سهم می کند.

2- آیا شرکت‌های حقوقی در خصوص ارزش سهام همیشه تحلیل درستی دارند؟

در این شرایط باید به بررسی سهام و میزان ارزش آن پرداخته شود. ممکن است تحلیل افراد مختلف حتی تحلیلگران حرفه‌ای هم با هم متفاوت باشد.

خطای انسانی در هر شرایطی وجود دارد. گاهی ممکن است اخبار کوچکی که تأثیر زیادی در ارزش سهام دارد از چشم تحلیلگران به دور باشد. در نتیجه نمی‌توان گفت که در هر شرایطی سهامداران حقوقی بهترین تحلیل را انجام می دهند و سهامداران حقیقی در این خصوص ضعیف هستند.

3- چرا سهامداران حقوقی فروشنده سهام می شوند؟

سهامداران حقوقی ممکن است به سه دلیل زیر اقدام به فروش سهام خود کنند:

• تأمین نقدینگی لازم جهت پرداخت بدهی و یا اجرای طرح های توسعه ای.
• رسیدن به سود مورد نظر و اعتقاد بر اینکه سهم توان سوددهی بیشتری ندارد.
• جلوگیری از ایجاد نوسانات شدید و حفظ تعادل بازار.
• کد به کد کردن سهام

از این رو نمی‌توان به طور دقیق گفت که سهامداران حقیقی همراه با سهامداران حقوقی خریدار و یا فروشنده باشند یا خیر. به همین دلیل پیشنهاد ما به شما این است که قبل از تصمیم گیری، کلیه اخبار بورسی و مرتبط با شرکت‌ها به دقت بررسی و ارزش سهام از طریق تحلیل بنیادی یا تحلیل تکنیکال انجام شود.

توی پرانتز اشاره کنیم که برای اشنایی با روش‌های تحلیل بنیادی و تکنیکال، میتوانید به پکیج آموزش صفر تا صد سهم شناس مراجعه کنید. اگر به تازگی به بازار سرمایه ورود کرده‌اید، پیشنهاد میکنیم مباحث آموزش بورس (به خصوص مفاهیم پایه) را به صورت منسجم در یک پکیج جامع اموزش بورس دریافت کنید. برای این منظور به لینک زیر مراجعه کنید.

پکیج جامع اموزش بورس سهم شناس از صفر تا صد

تعیین خالص خرید و فروش سهامدار حقیقی و حقوقی

با یک جمع و تفریق ساده می توان خالص خرید و یا فروش سهامداران را تعیین کرد:

اگر مقدار خرید سهام توسط سهامداران (حقیقی یا حقوقی) بیشتر از مقدار فروش آن باشد:

عدد مثبت = فروش – ارزش خرید

در این صورت سهامداران خریدار بوده اند. در مقابل، در صورتی که مقدار فروش بیشتر از مقدار خرید باشد:

عدد منفی = فروش – ارزش خرید

در این صورت سهامداران فروشنده خواهند بود. به عبارت دیگر گفته می شود که خالص خرید و یا فروش برابر با عدد x است.

تغییر مالکیت‌های بورسی

تغییر مالکیت به معنی آن است که نقدینگی از سبد سهام یک سهامدار (مثلاً سهامدار حقیقی) به سبد سهام سهامدار دیگر (مثلاً سهامدار حقوقی) منتقل شود. به عبارت دیگر، در این مثال، اکثریت سهامداران حقیقی فروشنده و بیشتر سهامداران حقوقی خریدار بوده اند. این تغییر مالکیت ممکن است برعکس مثال بالا باشد.

میزان مشارکت سهامداران حقیقی و حقوقی 

میزان مشارکت سهامداران حقیقی و حقوقی عبارت است از مقدار معاملاتی که سهامداران حقیقی و حقوقی روزانه به نسبت یکدیگر انجام می دهند. به طور مثال گفته می شود که میزان مشارکت سهامداران حقوقی بیشتر از سهامداران حقیقی در معاملات امروز بود. برای مشاهده معاملات انجام شده حقیقی و حقوقی هر سهم باید به تابلوی معاملاتی هر سهم مراجعه شود. برای اطلاع از این موضوع مقاله آموزش تابلوخوانی مقدماتی را مطالعه کنید.

چگونگی تعیین ارزش معاملات کل و خرد بورس

مجموعه معاملات سهامداران حقیقی و حقوقی ارزش کل معاملات سهام را تشکیل می دهد. ارزش معاملات خرد برابر است با ارزش معاملات بدون در نظر گرفتن معاملات عمده، معاملات صندوق‌های سرمایه‎گذاری و اوراق مشارکت. در تابلوی هر سهم این اطلاعات وجود دارد. برای اطلاعات بیشتر مقاله آموزش تصویری تابلوخوانی بورس را مشاهده کنید.

تفاوت دیدگاهی سهامداران حقیقی و حقوقی در بورس

سهامداران حقیقی و حقوقی در بازار سرمایه دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به یکدیگر دارند. در این بخش به 5 تفاوت دیدگاهی سهامداران حقیقی و حقوقی می پردازیم.

1- تفاوت در افق زمانی سهامدار حقیقی و حقوقی

یکی از مهمترین تفاوت ها بین سهامداران حقیقی و حقوقی دید آن ها از لحاظ بلند مدتی و کوتاه مدتی به بازار سرمایه است. سرمایه گذاران حقوقی معمولاً دید بلند مدت به بازار دارند و به طور بنیادی خرید می کنند. این سهامداران با کلیت بازار جلو می روند. مگر در شرایط خاص مانند حمایت از سهمی روش دیگری را پیش می گیرند. در مقابل، سرمایه گذاران حقیقی معمولاً با شایعات بازار و جو کوتاه مدت جلو می روند.

سهامداران حقوقی به دلیل حجم معاملات بالا و میزان سرمایه زیاد بر نوسانات قیمتی مؤثرتر خواهند بود. به طوری که می توانند از افزایش قیمت برخی از سهام جلوگیری نمایند. به عبارت ساده‌تر، زمانی که تنها 10% از سهام شرکتی شناور است، بیش از نیمی از این سهام در دست دو سهامدار عمده باشد، می توانند به طور عمده از طریق کنترل هایی که بر روی سهام دارند، دخالت کنند.

سرمایه گذاری سهامداران حقوقی در سهامی که سود تقسیم شده (DPS) خوبی دارند، به دلیل اهمیت تشخیص و ثبت سود در جهت پوشش بودجه، یکی از اولویت های آن ها است. علاوه بر این، سود حاصل از رشد ارزش سهام سرمایه گذاران حقوقی قابل تشخیص نیست. در مقابل، اشخاص حقیقی می توانند سود خود را در هر زمانی که بخواهند محاسبه کرده و جزء بازده سهام خود قرار دهند. به همین دلیل اهمیت یافتن ناو (NAV) برای شرکت های سرمایه گذاری مخصوصاْ شرکت هایی که در پرتفوی خود سهام شرکت های مختلف بورسی را دارند، مشخص می شود. 

2- حمایت از سهام شرکت‌های زیرمجموعه، اولویت اول سهامداران حقوقی است

به هنگام افزایش و یا کاهش بیش از حد قیمت سهام یا تشکیل صف های خرید و فروش سهام، سهامداران حقوقی به اختیار خود و بدون هیچ گونه مذاکره ای تلاش می کنند که سهام به حالت تعادل خود بازگردد. البته گاهی اوقات فشار بازار بر تصمیمات آن ها غلبه می کند.

عمده نقدینگی شرکت های سرمایه گذاری درگیر معاملات بورسی است. از وظایف این شرکت ها خرید و فروش سهام است.

3- سهامداران حقوقی خلاف جهت حرکت می‌کنند

افزایش ارزش سهام اولویت سرمایه گذاران حقوقی است. سهامداران حقوقی، بازار را به هنگام عرضه بلوکی تحت تأثیر معاملات خود قرار می دهند. در مقابل، روال عمومی بورس توسط معاملات سهامداران حقیقی تعیین می‌شود. در نتیجه تعداد افراد حقیقی که در بورس فعالیت می کنند حائز اهمیت است.

سهامداران حقوقی به دلیل دیدگاه بلند مدتی که به بازار سرمایه دارند، تحت تأثیر جریانات زودگذر بازار قرار نمی‌گیرند. اما در مقابل سهامداران حقیقی به طور مادام تحت تأثیر جریانات روانی بازار هستند. از این رو سهامداران حقوقی به هنگام کاهش قیمت سهام، به عنوان خریدار حاضر می شوند. همچنین به هنگام افزایش قیمت سهام بیش از حد انتظارشان فروشنده سهام خواهند بود. این امر نشان دهنده آن است که سهامداران حقوقی، تحت تأثیر جریانات بازار خلاف جهت عمل می کنند.

4- سهامداران حقوقی کنترل کننده‌های محدود در بازار سرمایه هستند

سهامداران حقوقی سازمان اطلاعات نیستند که بتوانند کنترل بیشتری بر روی اطلاعات داشته باشند. بنابراین قسمتی از اطلاعات آن ها نیز افشا خواهد شد. در مقابل، آن ها هم می توانند تاحدودی به اطلاعات پنهانی دیگران دست یابند. اما اخبار شرکت باید از سوی مقامات آن شفاف سازی شود تا از سفته بازی در بازار جلوگیری شود.

سهامداران حقوقی باید سهامی که مدیریت آن را بر عهده دارند در قیمت واقعی حفظ کنند. اما معمولاً بسیاری از سهامداران حقوقی مانند سهامداران حقیقی عمل می کنند. در حالی که این شرکت ها نباید بدون تحلیل بازار خرید و فروشی انجام دهند و با نوسانات بازار حرکت کنند.

5- سهامداران حقوقی محافظه کارانه عمل می‌کنند

سهامداران حقوقی برای آن که از سؤ استفاده جلوگیری کنند، سعی دارند برنامه ریزی‌شان را کاملا شفاف قبل از اقدام به کارشناسان و کارگزاران خود انتثال ندهند. در غیر این صورت امکان دارد با انتشار اخبار، خلاف آنچه در انتظار است اتفاق افتد.

هرچه افراد کمتری از تصمیم گیری‌ها مطلع باشند، احتمال سؤ استفاده کمتر می‌شود. معمولاً در شرکت‌هایی که سهامداران حقوقی بیشتر هستند، کارشناسان متعهدی وجود دارند تا در صورتی که اطلاعات فاش شد، پس از اطلاع از چگونگی افشا اطلاعات، با متخلفین برخورد شود.

جمع بندی

در این مقاله سعی کردیم مسائل مربوط به سهامداران حقیقی و حقوقی و تفاوت‌های آنها را در بازار سرمایه بیان کنیم. همان طور که گفته شد، این سهامداران چه به لحاظ ماهیتی و چه به لحاظ دیدگاه سرمایه گذاری با یکدیگر تفاوت دارند. برای یک سهامدار حقیقی میتواند معاملات سهامدار حقوقی یک شرکت بورسی اهمیت زیادی داشته باشد زیر آن پول زیادی دارند و میتوانند به بازار جهت بدهند. به هر حال نکات زیادی در این زمینه باقی ماننده است که در آینده بیشتر در مورد آنها صحبت خواهیم کرد.