حق تقدم‌های استفاده نشده چیست و سرنوشت آنها چگونه است؟

آگاهی از قوانین پایه‌ای بازار سرمایه برای هر سرمایه‌گذار بورس ضرورت دارد. اگر در حوزه سرمایه‌گذاری و معامله‌گری در بورس ایران فعال هستید، یکی از موضوعات پایه‌ای که باید در مورد آن اطلاعات کاملی داشته باشید بحث افزایش سرمایه است. احتمالا درباره افزایش سرمایه چیزهایی شنیده‌اید و در این صفحه به دنبال پاسخ این موضوع هستید که تکلیف حق تقدم‌های استفاده نشده چه می‌شود؟ در این مقاله در ابتدا توضیح خواهیم داد که حق تقدم‌های استفاده نشده چیست و در انتها به این موضوع خواهیم پرداخت که سرنوشت حق تقدم استفاده نشده چگونه است. همچنین به یک مطلب جالب در مورد بازی حق تقدم‌های استفاده نشده خواهیم پرداخت که میتواند در طی مدت دو ماه سرمایه‌ی شما را چند برابر کند!

مهلت استفاده از حق تقدم خرید سهام

قبل از اینکه به بحث حق تقدم‌های استفاده نشده بپردازیم لازم است کمی در مورد خود حق تقدم‌ها و مهلت استفاده از حق تقدم سهام صحبت کنیم.

حق تقدم چیست؟

احتمالا با انواع افزایش سرمایه آشنا هستید. یکی از انواع افزایش سرمایه، افزایش سرمایه از محل آورده نقدی است که در این نوع از افزایش سرمایه، نمادی به پرتفوی سهامدارن شرکت اضافه می‌شود که به آن حق تقدم می‌گویند و با حرف “ح” در آخر نماد بورسی شرکت مشخص می‌شود.

برای مثال فرض کنید شما 1000 سهم فملی را دارید و این شرکت قصد دارد از محل آورده نقدی افزایش سرمایه 50 درصد بدهد. اگر شما در مجمع عمومی فوق‌العاده‌ی شرکت در خصوص افزایش سرمایه شرکت کرده باشید، بعد از مجمع نمادی به پرتفوی شما اضافه میشود با عنوان “فملیح” و دارایی شما در این نماد 500 عدد خواهد بود. یعنی باتوجه به افزایش سرمایه 50 درصدی، به اندازه 50 درصد سهام قبلی (1000 سهم)، به شما حق تقدم سهم تعلق خواهد گرفت.

قیمت تئوریک سهم و حق تقدم پس از افزایش سرمایه

معمولا قیمت حق تقدم‌ها 100 تومان کمتر از قیمت خود سهم بازگشایی می‌شود. همچنین توجه کنید قیمت سهم بعد از اضافه شدن حق تقدم‌ها به پرتفوی سهامداران، به همان اندازه کاهش پیدا میکند. برای اینکه بدانید قیمت تئوریک سهم بعد از انواع افزایش سرمایه چه عددی خواهد بود به مقاله زیر مراجعه کنید.

ابزار آنلاین محاسبه قیمت سهم بعد از افزایش سرمایه

حق تقدم‌ها به چه دردی میخورند؟

بعد از اینکه حق تقدم‌ها به پرتفوی شما اضافه شد یک مهلت دو ماهه تعیین ‌می‌شود و حق تقدم‌ها مانند سهام عادی قابل معامله هستند و شما می‌توانید آنها را به فروش برسانید. البته در اصل، شما در این مدت 60 روزه می‌توانید سه استراتژی مختلف را در خصوص حق تقدم‌ها در پیش بگیرید:

• حق تقدم‌های خود را بفروش برسانید.
• 100 تومان به ازای هر حق تقدم به حساب شرکت واریز کنید و حق تقدم‌ها را به سهم تبدیل کنید.
• هیچ کاری نکنید!

در مورد هر یک از موارد بالا در ادامه بیشتر صحبت می‌کنیم.

مهلت استفاده از حق تقدم‌ها

اگر با مراحل افزایش سرمایه آشنا نیستید پیشنهاد میکنم مقاله مراحل افزایش سرمایه در بورس را مطالعه کنید.

بعد از مجمع عمومی فوق العاده در خصوص تصمیم گیری در مورد افزایش سرمایه، یک اطلاعیه در سایت کدال منتشر می‌شود با عنوان “مهلت استفاده از حق تقدم خرید سهام” که در آن یک مهلت دو ماهه ذکر شده است که در این مدت دوماهه حق تقدم‌ها قابل معامله هستند و کسانی که حق تقدم به آنها تعلق گرفته است می‌توانند حق تقدم را بفروشند و کسانی که ندارند می‌توانند این حق تقدم‌ها را خریداری کنند. یعنی مثل یک سهام عادی قابلیت خرید و فروش دارد. شما در این مدت دو ماهه می‌توانید بارها این حق‌ها را خرید و فروش کنید و از نوسانات آن کسب سود کنید.

برای مثال در تصویر زیر اطلاعیه‌ی مهلت استفاده از حق تقدم وخارزم در کدال را مشاهده می‌کنید.

در این اطلاعیه زمان مهلت استفاده از حق تقدم و همچنین شماره حساب جهت واریز پول به حساب شرکت درج شده است. همچنین اگر به پیوست اطلاعیه (آیکون سمت چپ) مراجعه کنید، میتوانید آگهی پذیره نویسی افزایش سرمایه را دانلود کرده و از نحوه دسترسی به گواهی حق تقدم و راه‌های ارسال مدارک برای شرکت آگاه شوید.

شما می‌توانید در مدت دو ماهه اعلام شده حق تقدم‌های خود را در بازار مانند سهام عادی به فروش برسانید و درگیر مراحل تبدیل حق تقدم‌ها به سهام نشوید.

اما گاهی پیش میآید که با توجه به اختلاف قیمت حق تقدم‌ها با سهام اصلی، فروش حق تقدم‌ها به صرفه نیست و سهامداران ترجیح می‌دهند به ازای هر حق تقدمی که دارند 100 تومان به حساب شرکت واریز و در افزایش سرمایه شرکت کنند و حق تقدم‌های خود را به سهم تبدیل کنند. برای این کار نیز تا مهلت قانونی استفاده از حق تقدم‌ها زمان دارید.

برای آشنا با مراحل تبدیل حق تقدم به سهم مقاله زیر را مطالعه کنید.
آموزش تبدیل حق تقدم به سهم

اما راه سومی هم وجود دارد و آن این است که هیچ کاری نکنید! یعنی در مهلت تعیین شده حق تقدم‌ها را نفروشید و 100 تومان‌ها را نیز واریز نکنید. در این حالت با پدیده‌ای مواجه می‌شویم به نام حق تقدم‌های استفاده نشده که موضوع اصلی این مقاله است.

حق تقدم استفاده نشده چیست؟

تا اینجا متوجه شدیم که یک مهلتی برای اسفتاده از حق تقدم‌ها تعیین می‌شود (معمولا 60 روز) که در آن بازه زمانی سهامدارن باید برای فروش حق تقدم‌ها یا واریز ارزش اسمی سهام جدید اقدام کنند.

اما گاهی پیش می‌آید که افراد مختلف به دلیل عدم آگاه شدن از این مهلت زمانی یا به هر دلیل دیگری موفق به این کار نمی‌شوند. در این حالت یک سری حق تقدم بلاتکلیف باقی می‌ماند که به آن اصطلاحا “حق تقدم‌های استفاده نشده” می‌گویند.

سرنوشت حق تقدم‌های استفاده نشده

در این شرایط حدودا 2 ماه پس از اینکه مهلت استفاده از حق تقدم‌ها به پایان رسیده است، نماد حق تقدم‌ آن سهم دوباره برای چند روز بازگشایی می‌شود و شرکت به نیابت از سهامداران، حق تقدم‌های انها را برای فروش در بازار قرار می‌دهد و افراد دیگر می‌توانند این حق تقدم‌های استفاده نشده را خریداری کنند. در این شرایط سهامدار عمده سهم موظف است حق تقدم‌های استفاده نشده را در آن زمان خریداری کند.

تعیین قیمت حق تقدم‌های استفاده نشده

پس از به پایان رسیدن مهلت استفاده از حق تقدم‌ها، دیگر کنترل و سرنوشت حق تقدم‌های استفاده نشده در اختیار صاحبان آنها نیست و شرکت آنها را معمولا با قیمت 100 تومان کمتر (گاهی هم کمتر) از قیمت روز سهم اصلی در بازار به فروش میرساند و مبلغ حاصل از فروش این حق تقدم‌های استفاده نشده به عنوان مطالبات سهامداران در حساب شرکت باقی می‌ماند.

پول صاحبان حق تقدم‌های استفاده نشده چه می‌شود؟

فرض کنید شما تکلیف حق‌ تقدم‌های خود را در مهلت تعیین شده مشخص نکردید. در این حالت خود شرکت حق تقدم‌های شما را بفروش می‌رساند و پول آن را نزد خود نگهداری میکند. اگر شما به دنبال زنده کردن پول خود هستید بهتر است با امور سهام شرکت تماس بگیرید و در این مورد از آنها سوال کنید که چکاری باید انجام دهید. قانون خاصی در اینجا وجود ندارد و شرکت‌های مختلف هر کدام راهکار خود را ارائه می‌دهند:

• ممکن است یک شرکتی از شما شماره حساب بخواهد تا طلب شما را پرداخت کنید
• ممکن است یک شرکت یک بانکی را مشخص کند و بگوید به شعب فلان بانک برای دریافت پول خود مراجعه کنید.
• یک شرکت ممکن است اتوماتیک پول شما را به حاسب سجام شما واریز کند.
• یک شرکت ممکن است مبلغ حاصل از فروش حق تقدم‌های استفاده نشده را به حاسب کارگزاری سهامداران واریز کند و پول شما به موجودی شما در کارگزاری اضافه شود.

به هر حال بهتر است بعد از اینکه حق تقدم‌های استفاده نشده تکلیفش مشخص شد و افزایش سرمایه ثبت شد (اطلاعیه آن در کدال قرار می‌گیرد)، با شرکت مکاتبه کنید و از ماجرا با خبر شوید. در مجموع چیز عجیب غریبی نیست و نگرانی خاصی در این زمینه وجود ندارد، سرمایه شما متعلق به شما است و از بین نخواهد رفت و فقط شاید کمی پیگیری نیاز داشته باشد. بنابراین ما به افراد توصیه می‌کنیم سرنوشت حق تقدم‌ها را به دست خود بگیرید، اما اگر به هر دلیلی در مهلت تعیین شما برای حق تقدم‌های خود اقدامی نکردید نگران نباشید.

کسب سود از بازی حق تقدم‌های استفاده نشده!

در اینجا به نکته‌ای اشاره خواهیم کرد که می‌تواند تهدید را به فرصت تبدیل کند. همواره توصیه شده است که سرنوشت حق تقدم‌های خود را به دست شرکت نسپارید و در مهلت تعیین شده تکلیف آنها را مشخص کنید. اما می‌توان از بازی حق تقدم‌های استفاده نشده سودهای شیرینی را بدست آورد!

برای روشن شدن موضوع اجازه بدهید یک مثال بزنیم. فرض کنید شما در مجمع افزایش سرمایه یک شرکتی بوده‌اید و حالا مقداری حق تقدم به پرتفوی شما اضافه شده است. کاری نداریم درصد افزایش سرمایه چقد بوده است.

فرض کنید قیمت سهم مورد نظر بعد از افزایش سرمایه 140 تومان است و قیمت حق تقدم‌ها نیز 40 تومان است و مهلت استفاده از حق تقدم‌ها به پایان می‌رسد و نماد حق تقدم سهم بسته می‌شود. حال فرض کنیم بعد از 2 ماه که دوباره حق تقدم‌های استفاده نشده به حراج گذاشته می‌شود، قیمت خود سهم به 280 تومان رسیده باشد. در این شرایط قیمت حراج حق تقدم‌های استفاده نشده حدود 180 تومان خواهد بود. یعنی سهم در این مدت 100 درصد رشد کرده است ولی حق تقدم‌های 40 تومانی بیش از 300 درصد رشد قیمت داشته است و اگر کسی در روز‌های آخر، حق تقدم‌های 40 تومانی را خریده بود و هیچ کاری انجام نمی‌داد، بعد از دو ماه سرمایه‌اش 4 برابر می‌شد! این در حالی است که اگر خود سهم را خریداری کرده‌ بود سرمایه‌ی او 2 برابر شده بود!

می‌بینید که این استراتژی چگونه می‌توان بازدهی بالایی را نصیب شما کند. اما این داستان روی دیگری نیز دارد. فرض کنید سهمی 140 تومان است و حق تقدم‌هایش با قیمت 40 تومان بسته می‌شود و شما با نیت کسب سود رویایی بالا حق تقدم‌های 40 تومانی را خریده‌اید. حال فرض کنید اگر موقع حراج حق تقدم‌های استفاده نشده، قیمت خود سهم به 100 تومان رسیده باشد، قیمت حق تقدم‌های استفاده نشده 1 ریال تعیین می‌شود و عملا در عرض دو ماه کل سرمایه شما از بین خواهد رفت.

در واقع زمانی این استراتژی بازدهی قابل قبولی دارد که شما به درستی روند سهم را در طی دو ماه زمان بین پذیره نویسی و حراج حق تقدم‌های استفاده نشده پیش بینی کرده باشید و سهم در آن بازه زمانی رشد خوبی داشته باشد و اگر اشتباه کرده باشید ضرر زیادی را متحمل خواهید شد.

به هر حال با همه این تفاسیر ما توصیه می‌کنیم وارد این بازی قمارگونه نشوید.